Choreografe Roos van Berkel duikt in de wereld van de exacte wetenschappen op zoek naar een andere kijk op de schoonheid van systemen en beweging.
‘Gewoon staan en wisselen is ook zo saai’… aldus wiskundige Tom Verhoeff tijdens onze eerste gesprekken over permutaties (wisselingen van volgordes) en algoritmes. Ik ben het niet met hem eens. Het gaat erom hoe de wisseling gebeurt: de concentratie waarmee je als performer één handeling uitvoert kan juist heel betekenisvol zijn.
Tijdens mijn vooronderzoek voor de residentie op de TU Eindhoven kom ik een eeuwenoud voorbeeld tegen. Het eerste algoritme ooit is bedacht door 17e-eeuwse monniken. Dit had een praktische reden: een kerkklok is erg zwaar en heeft tijd nodig om naar de andere kant te zwaaien. Daarom hadden de monniken een systeem nodig waarbij opeenvolgende tonen niet door dezelfde klok geluid hoefden te worden. Dit heet ‘change ringing’. Er zijn uiteindelijk hele partituren uitgeschreven op basis van dat algoritme. In de diverse documentaires die je online kunt vinden, zie je musici in een cirkel staan en om beurten één handeling verrichten: een touw naar beneden trekken zodat de kerkklok luidt. De volgorde waarin de klokken geluid worden is complex, en daarom zijn de musici uiterst geconcentreerd. Zowel ten opzichte van de handeling zelf als het samenspel met de anderen.
Al voordat ik de studio inga met de dansers, weet ik dat ‘gewoon staan en wisselen’ een belangrijk choreografisch thema zal worden. Het publiek krijgt de ruimte om de eigenheid van iedere persoon te aanschouwen. En terwijl de dansers van positie wisselen, probeer je een bepaald patroon te herkennen dat niet meteen grijpbaar is. Maar tijdens de repetities wordt me nog iets veel belangrijkers duidelijk: het uitvoeren van de permutaties is sterk verbonden met systemisch denken. Eén verandering is een verandering in het hele systeem, oftewel ‘de groep als weefsel’ waarbij de onderlinge verhoudingen een ecologie vormen. En wanneer je het uitvoeren van de permutaties als ecologie beschouwt, is de samenhang tussen de componenten dus belangrijker dan de componenten op zich.
Alhoewel het ‘gewoon staan en wisselen’ binnen no time een diepere inhoudelijke laag raakt, blijkt het praktische aspect tijdens repetitie niet eenvoudig. Ik wil de permutaties uitbouwen naar een choreografische structuur die steeds complexer wordt, en merk dat we te lang blijven hangen bij het leren van de verschillende volgordes. Voor de dansers is het een flinke klus: het uit het hoofd leren van de verschillende posities, geduldig blijven als anderen fouten maken en de juiste concentratie terugpakken als iedereen weer ‘aan boord is’. En ondertussen begint de tijd te dringen: we hebben nog een paar repetities voor onze eerste presentatie op de Nationale Wiskunde Dagen voor een publiek van 750 wiskunde-docenten. En dat betekent dat er ook veel aandacht moet gaan naar de lecture performance als geheel. Hoe lopen de onderdelen ‘lecture’ en ‘performance’ in elkaar over? En hoe komen we tot een levend samenspel van beweging, beeld en geluid?
Nog een prachtig voorbeeld van ‘change ringing’. Doe bij het luisteren vooral je ogen dicht.
Lees meer op de vorige blog ‘Alice in (ver)wonderland’
Roos van Berkel 